Mimo bogactwa dokumentów, Czajkowski pozostaje postacią nieuchwytną i wymykająca się ocenom licznych biografów. Popularny mit o wyczerpanym nerwowo i wręcz nieprawdopodobnie nadwrażliwym homoseksualiście, przelewającym swoje nieszczęście w kompozycje o bezprecedensowym subiektywizmie należy równoważyć wizerunkiem innego Czajkowskiego - takiego, jakim znacznie częściej widzieli go współcześni. Kompozytora o talencie i profesjonalizmie niespotykanym u rosyjskich muzyków: inspirującego nauczyciela, który hojnie obdarzał pieniędzmi i poświęcał czas swoim uczniom i wykonawcom; człowieka, który zawsze był gotów mediować w rodzinnych i zawodowych dyskusjach; niepoprawnego podróżnika, wspaniałego towarzysza licznych spotkań w restauracjach Rosji, Francji, Włoch i Niemiec (swobodnie posługującego się językami tych krajów) oraz jednego z pierwszych - jako kompozytor-dyrygent - międzynarodowych 'supergwiazdorów'.
S. Mundy
