Karol Szymanowski
Mandragora; Kniaź Patiomkin, Dz. 25
I: balet-pantomima w 3 scenach, op. 42, II: muzyka do V aktu dramatu Tadeusza Micińskiego
I: W 1920 roku Leon Schiller, inscenizując ''Mieszczanina szlachcicem'' Moliera w Teatrze Polskim w Warszawie, namówił Szymanowskiego do napisania muzyki do pantomimy dodanej na końcu przedstawienia. ''Wszyscyśmy powitali w tej czarownej błahostce [...] narodziny wybornego muzyka teatru. Publiczność i krytyka nie chciała wierzyć, że to małe arcydzieło wyszło spod pióra Szymanowskiego, taki hołd złożył w nim melodii, takim tryskało humorem, tyle w nim było prostoty i sentymentu. Walce na motywach pozytywkowych osnute, piosenki jakby z oper Belliniego cytowane, recitativa i 'tempesty' parodystycznie przesadzone - wszystko brzmiało rozrzewniająco prymitywną radością. Mało kto zorientowal się, jak kunsztowna jest ta prostota, jak drogocenny okrywa ją strój harmoniczny i instrumentalny''. (Leon Schiller) Tytuł ''Mandragora'' pochodzi od nazwy rośliny, której korzeń, przypominający w kształcie postać ludzką, uważany był w średniowieczu za magiczny środek o działaniu pobudzającym erotycznie. Zarówno postacie ''Mandragory'', jak i jej intryga wzorowane są na włoskiej komedii dell'arte, akcja obfituje więc w groteskowe sceny pantomimiczne. Podobnie jak akcja, muzyka Szymanowskiego ma charakter kameralny, zabarwiona jest licznymi akcentami parodystycznymi i urozmaicona prostymi, ilustracyjnymi efektami dźwiękowymi. (I. Turska ''Przewodnik operowy'', Kraków 1989). II: Akcja dramatu Tadeusza Micińskiego osnuta jest wokół historii buntu i klęski marynarzy floty czarnomorskiej [...]. Ostatni, V akt ''Kniazia Patiomkina'' wypełniony jest monologiem konającego Szmidta. Muzyka towarzyszy jego wizjom - wędrówce, która prowadzi niezmierzonymi przestrzeniami stepów Azji i ścieżkami górskimi wzwyż, ku szczytom. Pojawiają się wywołane wyobraźnią ''demoniczne'' górskie krajobrazy, miraże dziwnego klasztoru, Lhassy, pałacu Dalaj-lamy, widmo małego Boga i widma kapłanów odprawiających tajemnicze święte obrzędy. Muzyka rozwija się zgodnie z tokiem opowieści Szmidta tworząc odpowiedniki obrazów pojawiających się w wyobraźni bohatera. [Z. Helman, wstęp do wydania źródłowego].
Autor fotografii: Jan Bułhak
Autor libretta: Ryszard Bolesławski, Tadeusz Miciński, Leon Schiller
Autor opracowania: Zofia Helman
Autor wstępu: Zofia Helman
