Nikolaus Harnoncourt, właśc. Johann Nicolaus hrabia de la Fontaine und d’Harnoncourt-Unverzagt (ur. 6 grudnia 1929 w Berlinie, zm. 5 marca 2016 w St. Georgen im Attergau) – austriacki dyrygent specjalizujący się w wykonawstwie muzyki dawnej, przedstawiciel autentyzmu, wiolonczelista, autor książek o muzyce.
Pochodził z arystokratycznej rodziny (po kądzieli przez arcyksięcia Jana jest potomkiem cesarzowej Marii Teresy). Dzieciństwo spędził w Grazu, a wykształcenie muzyczne otrzymał w Wiedniu. Był wiolonczelistą w Wiedeńskiej Orkiestrze Symfonicznej (1952-1969).
W 1953 roku założył zespół muzyki barokowej Concentus Musicus Wien wykonujący muzykę przedklasyczną na oryginalnych instrumentach z epoki lub ich kopiach.
Oprócz kierownictwa artystycznego i dyrygentury, grał w tym zespole na wiolonczeli i violi da gamba. Po kilku latach intensywnej pracy zespół zadebiutował w 1957 roku wywołując sensację swoim nowatorskim podejściem do dawnej muzyki.
Jako dyrygent operowy debiutował w 1971 r. w Powrocie Ulissesa do ojczyzny Claudio Monteverdiego. W latach 1971-1990 razem z Gustavem Leonhardtem zarejestrował wszystkie kantaty Johanna Sebastiana Bacha.
Współpracował także z innymi europejskimi orkiestrami, m.in. z Orkiestrą Concertgebouw w Amsterdamie. W grudniu 2015 r. wycofał się z czynnej działalności jako dyrygent.
Jest też autorem książek, m.in. Muzyka mową dźwięków, Warszawa 1995; Dialog muzyczny, Warszawa 2011.
Autor przekazuje nam wiedzę o muzyce dawnej i sposobach jej wykonywania. Informuje o roli, jaką w dawnych społeczeństwach pełniła muzyka. Porusza problemy notacji muzycznej, artykulacji, tempa, pisze o dawnych instrumentach, kompozytorach (szczególnie o Monteverdim, Bachu i Mozarcie), informuje o różnicach między stylem wykonywania muzyki w różnych krajach.
Odbiorcami książki Nikolausa Harnoncourta – a właściwie dwóch, bo w tomie zostały zamieszczone dwie książki - będą zarówno osoby zawodowo uprawiające muzykę (instrumentaliści, śpiewacy, dyrygenci, kierownicy chórów), twórcy i reżyserzy teatralnych i telewizyjnych przedstawień muzycznych, uczniowie i nauczyciele średnich szkół muzycznych, studenci i wykładowcy wyższych szkół muzycznych, jak też osoby amatorsko interesujące się i uprawiające muzykę, zwłaszcza muzykę baroku.
